Vakblad voor sociaal professionals
en het sociaal domein

Met trots en plezier presenteer ik deze special van Sozio, samengesteld rond het thema: Jij en ik: Samen werken aan een sterk Sociaal Domein. In een tijd waarin de maatschappelijke uitdagingen zich opstapelen, is het verleidelijk om te zoeken naar snelle oplossingen. Maar wie werkelijk verschil wil maken, weet: het begint bij verbinding. Tussen mensen, tussen domeinen, tussen visie en praktijk.

De taal die we gebruiken en hoe we met anderen communiceren heeft gevolgen en impact. Taal moet daarom toegankelijk en begrijpelijk zijn voor iedereen. Daarbij gaat het ook om welke (groepen) mensen zichzelf herkennen of zich aangesproken voelen. Inclusief taalgebruik is belangrijk om (onbedoelde) uitsluiting te voorkomen en ervoor te zorgen dat je iedereen die je wilt bereiken ook bereikt. In dit artikel lichten we een aantal concrete tips uit om zelf inclusieve taal te gebruiken.

Van zorgen vóór naar zorgen dát In het sociaal domein voltrekt zich een fundamentele verschuiving: van reageren op problemen naar het versterken van eigen regie en veerkracht. Deze beweging naar voren vraagt dat we preventie, eigen kracht en samenwerking met het netwerk van mensen centraal stellen. In de ouderenzorg krijgt die verandering vorm in het stimuleren van zelfredzaamheid, ook bij mensen met een toenemende zorgvraag. Maar hoe geef je dat in de praktijk vorm? En wat vraagt dat van professionals, organisaties en naasten?

Als systeemtaal blijft bestaan uit strikte regels en protocollen terwijl de leefwereld zachte woorden nodig heeft om gehoord en gezien te worden, dan zal de kloof tussen beide werelden nooit worden gedicht. Gastvrijheid kan de taalbrug en toegevoegde waarde zijn, waardoor ambtenaren, sociaal professionals en inwoners elkaar weer kunnen verstaan.

Gemeenten worden gezien als de meest nabije overheid – en terecht. Zij staan letterlijk en figuurlijk het dichtst bij inwoners. Daarna volgt meestal het bekende verhaal: gemeenten gaan over de leefomgeving van mensen – van de stoep voor je huis tot de zorg voor je buurvrouw, van vergunningen tot scholen, van afval tot inspraak. Inwoners merken het gemeentebeleid dagelijks in hun directe omgeving – vaak zonder dat ze zich daar bewust van zijn. Dus de gemeente als meest nabije overheid? Geen speld tussen te krijgen, maar nabij zijn is niet genoeg.

In een sociaal domein vol complexe vraagstukken biedt niet weten soms meer kracht dan weten. Dit artikel laat zien hoe zoek-taal — de taal van open vragen en samen ontdekken — essentieel is voor stevige, effectieve lokale teams en geeft daarbij praktische handvatten om deze werkhouding te versterken.

‘Niet de visie ontbreekt, maar de actie. Als je duizend keer het goede doet, verander je het systeem vanzelf.’ Het is een zin die blijft hangen na een intens en gloedvol gesprek met Erik Gerritsen – voormalig secretarisgeneraal van VWS, voormalig bestuurder in de jeugdzorg, en sinds 2021 voorzitter van woningcorporatie Ymere. In deze bijdrage aan de Sozio-special blikt hij terug én vooruit: met een scherpe analyse, concrete praktijkvoorbeelden én een niet mis te verstane oproep om het systeem te kantelen. Niet top-down, niet via beleidsstukken, maar van binnenuit – met moed, samenwerking en praktijkgericht leiderschap.

Transformatie Jeugdhulp in Hendig geluktVanaf 2018 bouwt de gemeente Peel en Maas samen met netwerkpartners gestaag aan een alternatief systeem in de jeugdhulp. Sinds 2024 is Hendig in Peel en Maas een volwaardig en evenwaardig alternatief naast de regionale inkoop in jeugdhulp in Limburg Noord. Hendig staat voor betere en simpelere samenwerking, zonder organisatieschotten tussen hulp- en zorgverleners, gemeente en andere netwerkpartners.

We weten steeds beter dat het belangrijk is voor kinderen/jongeren om onvoorwaardelijk ‘er te mogen zijn’, ergens echt bij te horen en mee te doen. Hoe zorgen we ervoor dat kinderen opgroeien in een omgeving die voelt als thuis, ook als hun eigen thuis tijdelijk niet veilig of stabiel is?

De tijdlijn schetst een beeld van een zwaar overbelast gezin dat probeert te overleven. Als regioadviseurs bij het Platform Sociaal Domein (PSD) komen we met regelmaat vergelijkbare verhalen tegen. Het PSD heeft samen met een aantal gemeenten en ervaringsdeskundigen een preventieplan ontwikkeld met de titel ‘Stop het Stapelen’.

In het beroepsprofiel van de sociaal werker is ‘interprofessioneel samenwerken’ een van de kernbekwaamheden, waarbij het ‘regie kunnen voeren’ in de samenwerking belangrijk is. Maar interprofessioneel samenwerken veronderstelt ook dat sociaal werkers een heldere beroepsidentiteit hebben en weten wat hun toegevoegde deskundigheid is naast de andere professies. Sociaal werkers bevorderen sociaal functioneren. In deze bijdrage laten we aan de hand van enkele praktijkvoorbeelden zien hoe sociaal werkers een sleutelrol vervullen in het samenspel tussen professionals. Niet als trainer aan de zijlijn, maar als teamcaptain ín het veld: iemand die het overzicht houdt, het spel leest en collega’s in positie brengt. Hij hoeft niet zelf te scoren, maar zorgt dat het team als geheel effectieve speelt.

In het sociaal domein wordt vaak gesproken over de toegang tot zorg, indicaties, verwijzingen en routes richting gespecialiseerde hulp. Maar wie goed kijkt, ziet dat het echte spel ergens anders wordt gespeeld. Niet op de tribune van beleidskamers of bij de poort van zorginstellingen. Het gebeurt op straat, in buurten, in huiskamers, verenigingen en scholen. Dáár, in de leefwereld van mensen, bevindt zich het hoofdveld. En de sociale basis is geen voorveld, maar de kern van waaruit maatschappelijke veerkracht ontstaat.

In de gemeente Hollands Kroon is een nieuwe beweging gestart: jeugdondersteuners en jongerenwerkers krijgen een vaste plek in kindcentra. Daarmee wordt invulling gegeven aan een belangrijke ambitie uit de Hervormingsagenda Jeugd (2023-2028): toegankelijkheid, nabijheid en normalisering. Wat begon met zorgen over dalend welbevinden, haperende samenwerking en een te grote druk op het onderwijs, ontwikkelt zich nu tot een veelbelovende aanpak voor vroegsignalering, preventie en versterking van de pedagogische basis. Wat kunnen andere gemeenten hiervan leren? Rianne Remmerswaal, gemeentelijk beleidsadviseur onderwijs en zorg, vertelt waarom deze beweging zo belangrijk is.

Grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer raakt mensen diep, vooral wanneer de omgeving wegkijkt. In plaats van individuele weerbaarheid te benadrukken, is het tijd om collectieve weerbaarheid centraal te stellen. Zeker in het sociaal domein – waar professionals midden in de samenleving werken en vaak kwetsbare situaties begeleiden – is een veilige werkcultuur essentieel. Investeren in collectieve weerbaarheid is daarmee niet alleen een reactie, maar vooral ook een preventieve beweging naar voren. Volgens Saskia Daru van Movisie moeten omstanders en collega’s op de werkvloer leren het voor slachtoffers op te nemen. Ze pleit ervoor om te investeren in collectieve weerbaarheid.

In de gemeente Bunschoten is een krachtig samenwerkingsverband ontstaan tussen sociaal werk, gemeente, SchuldHulpMaatje en Stadsring. Dit partnerschap richt zich op het effectief ondersteunen van inwoners met financiële en sociale problemen. Wat deze aanpak bijzonder maakt, is dat het initiatief uit het hart van het dorp komt: de sociaal werkers van Stichting De Boei, die midden in de gemeenschap staan en elke dag samen met de inwoners werken aan bestaanszekerheid voor iedereen.

Tien jaar geleden begonnen lokale teams in opdracht van de gemeenten met het organiseren van hulp en ondersteuning in de leefwereld van gezinnen en andere huishoudens. Daarmee vormen ze de voorhoede in de transformatie van het sociaal domein. Marleen Beumer, Sophie Hospers en Anita Kraak gaan met elkaar in gesprek over de uitdagingen en de resultaten.

De Nederlandse overheid moet alleenstaande minderjarige vreemdelingen beter beschermen. Immers, op basis van het Kinderrechtenverdrag heeft de overheid die verplichting. Als Kinderombudsman Metropool Amsterdam maak ik me zorgen. We praten veel over financiën en in het publieke debat in schadelijke ‘frames’. Ondertussen zijn er vooral plekken nodig waar deze kinderen wel worden gezien en gehoord over wat ze hebben meegemaakt.

Ard Sprinkhuizen, voormalig associate en plaatsvervangend lector Maatschappelijk Werk, blikt terug op een sleutelproject in zijn loopbaan: het vierjarige programma ‘Sociaal Werk in de Wijk’ (2010-2014). Het programma leidde tot publicaties als De sociale kwestie hervat. De Wmo en sociaal werk in transitie (2012) en de methodiekbeschrijving Dichterbij (2013) waaraan Sprinkhuizen met Margot Scholte werkte. Centraal stond de uitgave van De generalist. De sociale professional aan de basis (2012), met de methodiek- en praktijkontwikkeling rond de nieuwe, brede sociaal werker.

Landelijk wordt de interventie Wijk GGD zeer verschillend gepositioneerd waardoor het lastig is vast te stellen of de interventie noodzakelijk is voor een sluitende aanpak. Een stappenplan kan gemeenten helpen met keuzes maken in eventuele uitbreiding van hun aanbod.

Een opleiding die op verzoek van de praktijk is ontstaan. Gericht op de gehandicaptenzorg. De nieuwe Associate degree Sociaal Werk van Hogeschool Inholland leidt professionals op tot hbo-5’ers die complexe situaties aankunnen en sterker staan in hun rol. Een gesprek met coördinator Stella Wielaart en praktijkopleider Yvonne Limmen van de Hartekamp Groep. ‘We willen mensen met hart voor de zorg én kennis van zaken’.

Is een uithuisplaatsing het einde van de connectie tussen het kind en de ouder(s) en is het nu de taak van de hulpverlening om het kind te helpen los te komen van deze ouder(s) zodat het zich goed kan ontwikkelen? Of is het juist de opdracht aan de hulpverlening deze kinderen en ouders te helpen zich tot elkaar te verhouden, hen te ondersteunen bij hun zoektocht hoe zij hun levenslange connectie vorm kunnen geven op een manier die hen beide recht doet?

Elburg is een gemeente waar gemeenschap en samenwerking in de kern van het sociaal domein staan. ‘Samen Leven, Samen Doen’ is niet zomaar een slogan, het is een manier van werken die diepgeworteld is in de gemeente.

Als systeemtaal blijft bestaan uit strikte regels en protocollen terwijl de leefwereld zachte woorden nodig heeft om gehoord en gezien te worden, dan zal de kloof tussen beide werelden nooit worden gedicht. Gastvrijheid kan de taalbrug en toegevoegde waarde zijn, waardoor ambtenaren, sociaal professionals en inwoners elkaar weer kunnen verstaan.

Een sterk Sociaal Domein zijn we samen. Het vraagt om samenwerking, vertrouwen, reflectie en leren, toegankelijkheid, taal, maatwerk en het normaliseren van hulp. Dat gaat niet vanzelf. Daarom houden we elkaar scherp, blijven we praten, leren en verbeteren. Samen werken aan een sterk Sociaal Domein begint hier. Elke dag.

Crises zijn geen uitzonderingen meer, maar een terugkerend onderdeel van het dagelijks leven. We worden geconfronteerd met verstoringen op veel fronten: energie, klimaat, gezondheid, digitale veiligheid en economie. Niet één sector blijft onaangetast. De gevolgen raken ons direct, of het nu gaat om beschikbaarheid van voedsel, elektriciteit, internet of schoon drinkwater. Weerbaarheid wordt steeds meer een gezamenlijke opgave. Hoe komen we samen door deze tijden?

Van 10 oktober t/m 11 december toert Confrontaties – een muzikale, energieke en hartveroverende theatervoorstelling naar het bekroonde & bejubelde romandebuut van Simone Atangana Bekono – door het land. Theo d’Or-winnaar Sharlee Daantje, Gouden Kalf-winnaar Sinem Kavus, Esther Ymkje van Steenis, Jatou Sumbunu en Lavinia Aronson vormen de cast van de productie van Theater Utrecht en DOX, die wordt geregisseerd door Casper Vandeputte. De première is vrijdag 17 oktober in Stadsschouwburg Utrecht.

In 2008 en 2017 zijn wetswijzigingen doorgevoerd waardoor tbs-gestelden als zij uit de kliniek komen, een langere periode onder toezicht worden geplaatst. Het WODC onderzocht de effectiviteit van de twee wetswijzigingen. De eerste wetswijziging vloeide voort uit het parlementaire onderzoek naar de tbs-maatregel en de tweede uit de Wet Langdurig Toezicht, gedragsbeïnvloeding en vrijheidsbeperking (Wlt).Het doel van deze wetswijzing was het verminderen van recidive. Uit onderzoek van het WODC blijkt dat dit doel niet is gehaald. Enkele andere subdoelen zijn wel behaald, zo zijn er minder heropnames van tbs-patiënten in de kliniek (hervattingen) na de wetswijziging van 2008.

Momenteel bereiden we een speciale Sozio-editie voor over het thema LVB. We nodigen je uit om ons een voorstel te doen voor een inhoudelijke bijdrage vanuit jouw expertise, achtergrond en/of organisatie.

Rondom het 12e Jaarcongres Huiselijk Geweld geeft David Mandel, auteur van het boek Stop met moeders de schuld geven en vaders negeren, drie masterclasses in Nederland waarin hij zijn ervaring en visie deelt.

Anorexia nervosa is een ernstige aandoening die mensen al eeuwenlang voor een raadsel stelt. Wanneer een ziekte ernstig is, is behandelen van belang. Maar wil men een goede behandeling inzetten, dan is het ook belangrijk om na te gaan wat er dan behandeld wordt. Het gaat daarbij niet om de te behandelen symptomen, maar om het aanpakken van de oorzaak, dus om de etiologie. Vaak ziet men in het ontstaan van anorexia nervosa een connectie met andere aandoeningen. Er is dan sprake van comorbiditeit, die zowel medisch als psychiatrisch kan zijn.

Elke vier dagen wordt er in het Verenigd Koninkrijk een vrouw gedood door haar (ex-)partner. In Nederland is dat iedere acht dagen. Femicide als extreme vorm van huiselijk geweld is een epidemie geworden. Jane Monckton-Smith is hoogleraar publieke bescherming, gespecialiseerd in interpersoonlijk geweld.

Trauma- en stressorgerelateerde klachten komen veel voor bij mensen met een verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid. Toch worden deze klachten nog te vaak niet gezien of niet goed behandeld met ernstig langdurig lijden als gevolg. Dat moet en kan beter. Screening, diagnostiek én effectieve behandeling zijn mogelijk, ongeacht leeftijd of niveau van functioneren. Tijdens het 14e Jaarcongres LVB besteden we uitgebreid aandacht aan dit onderwerp. Kom je ook op 25 september?

Het WODC gebruikt een eigen methodiek waarmee recidive gemeten kan worden. De methodiek geeft inzicht in of en hoe mensen, nadat zij eerder crimineel gedrag vertoonden, opnieuw de fout in gaan. Recidive verminderen is één van de belangrijkste doelen binnen het strafrecht. Door dit te meten, wordt inzichtelijk of straffen, maatregelen en interventies helpen om mensen op het rechte pad te houden. Een herziene beschrijving van deze methodiek om recidive te meten is nu openbaar.

Van tijd tot tijd verschijnen er berichten in de krant dat kinderen door hun pleegouders zijn mishandeld. Dat roept de vraag op of pleeggezinnen wel de veilige haven zijn voor kinderen die niet langer thuis kunnen blijven vanwege misstanden, zoals ernstige verwaarlozing en mishandeling. Kinderen onderbrengen in een pleeggezin komt al heel lang voor en gaat terug tot de 18de eeuw. Maar sinds enkele decennia is het plaatsen van kinderen in een pleeggezin een professionele vorm van jeugdhulpverlening geworden.

De aanpak van recidive vraagt van de professional te balanceren tussen zorg, veiligheid en autonomie. De bedoeling van straffen en strafrechtelijke interventies is om mensen die een delict hebben gepleegd te laten stoppen met het plegen van delicten. Re-integratie is gericht op maximale autonomie voor de justitiabele, waarbij goede zorg en begeleiding wordt verleend en tegelijkertijd de veiligheid van de omgeving wordt beschermd. Desondanks blijken velen toch te recidiveren. Op dit congres wordt ingegaan op de vraag hoe recidive kan worden beperkt met aandacht voor de omvang van recidive en trends in delicten en de aanpak van recidive. De eerste sprekers zijn bekend!

Slachtoffers van het toeslagenschandaal worden nog altijd niet goed genoeg geholpen. Ouders krijgen vaak niet het schadeherstel dat in een rechtsstaat verwacht mag worden, de juridische kwaliteit van het herstelproces is ondermaats en te veel gezinnen zijn de regie kwijt. Het zijn de snoeiharde conclusies van een speciale commissie, die met een advies komt hoe het schadeherstel ‘sneller en beter’ kan. ‘Er is stevig ingrijpen noodzakelijk’, waarschuwt de commissie.

Uit een enquête van onderzoekscollectief Spit komt naar voren dat meerdere zorginstellingen weigeren complexe patiënten met ingrijpende verstandelijke beperkingen op te nemen omdat de zorgkosten voor deze groep hoog zijn. De tarieven die zorginstellingen ervoor betaald krijgen zijn al jaren niet toereikend, waardoor zorginstellingen terughoudend zijn om nieuwe mensen op te nemen, aldus de resultaten van de enquête die Spit onder cliëntondersteuners hield.

Het is goed dat er tegenwoordig meer aandacht is (in de media) voor het mentale welzijn van jongeren. Dit zorgt ervoor dat er meer aandacht is voor preventie en de behandeling van deze klachten. Toch zou er ook gedacht kunnen worden aan de manier waarop er over dit onderwerp geschreven wordt. De toon is vaak alarmerend en negatief.

De laatste jaren neemt in de media de bezorgdheid over de mentale gezondheid onder jongeren toe. Steeds meer jongeren maken gebruik van hulpverlening. Hoe komt het dat zij zo veel mentale druk ervaren? En hoe gaan we als samenleving om met jongeren in een kwetsbare positie? Levi van Dam zoekt als bijzonder hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien naar een antwoord op hoe je jongeren met mentale problemen het beste kunt helpen. Volgens Van Dam blijkt uit epidemiologisch onderzoek dat jongeren niet meer psychische problemen hebben dan 30 jaar geleden.

Eén aanpak van jeugdcriminaliteit is er niet. Het is daarom belangrijk om als politieagent/organisatie te kijken naar de juiste aanpak.

De volgende editie van het congres ‘Jouw werk, mijn leven’ van Partners voor Jeugd vindt plaats op donderdag 9 oktober van 13:30 tot 17:30 uur in een van de oudste en grootste boomkwekerijen van Europa: het Inspyrium in Cuijk.

Professionals in de gehandicaptenzorg hebben steeds vaker te maken met een complexere doelgroep. De roep vanuit het werkveld om gespecialiseerde professionals klinkt luid. Reden voor Hogeschool Inholland om de Associate degree Sociaal Werk, gericht op de gehandicaptenzorg, te ontwikkelen. Begin vorig jaar ging de eerste lichting studenten van start. Meer weten over onze Associate degree Sociaal Werk?

Cinema Delicatessen brengt Flophouse America op 19 juni uit in de bioscopen. In de hartverscheurende film van Monica Strømdahl trotseert een 12-jarige jongen het alcoholmisbruik van zijn ouders en vindt hoop na een onverwachte tragedie.

Overheidsinstanties en hun (lokale) professionals komen steeds vaker in aanraking met mensen die zichzelf soeverein verklaren. Onderzoekers van het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool onderzochten in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de ervaringen en aanbevelingen van deze lokale professionals in die contacten. In vakblad Sozio doen zij verslag van dit onderzoek. Een belangrijke les die volgt uit de verkenning is dat het cruciaal is om op individueel vlak weer goed professioneel contact te krijgen met mensen die zich soeverein verklaren.

Het gebruiken van joints, pillen of andere drugs leidt bij sommige gebruikers tot aanhoudende klachten. Je voelt je dan anders dan normaal: je bent vager, afweziger (depersonalisatie en/of derealisatie) of angstiger. Ook oogruis zien of flashbacks beleven (HPPD) komen voor. Soms kan iemand daar lang last van houden.

Op 16 september is de zorgstandaard Leefstijl in de ggz gelanceerd. Leefstijl wordt een vast onderdeel van de behandeling in ggz. Hiermee zet de ggz-sector een grote stap vooruit: vanaf 2025 is het stimuleren van een gezonde leefstijl een vast onderdeel van iedere behandeling, zoals afgesproken in het Integraal Zorgakkoord (IZA). Leefstijl is heel belangrijk voor de mentale gezondheid. Het helpt niet alleen bij het voorkomen van psychische klachten, maar speelt ook een belangrijke rol bij herstel. De gedragsverandering die hiervoor nodig is, blijkt voor veel mensen een flinke uitdaging. Hoe begeleid je iemand naar een gezonde(re) leefstijl?

Issa ontvlucht op zestienjarige leeftijd de oorlog in Syrië, zonder zijn ouders. In Nederland vindt hij een nieuw thuis in de beschermde minderjarigenopvang in Amsterdam. Na ruim een jaar wordt Issa achttien en wettelijk volwassen. Op dat moment verliest hij alle steun en wordt hij overgeplaatst naar een onbekende stad. Voor zijn beste vriend Hamidie nadert nu ook zijn achttiende verjaardag. Wat is de impact van deze ingrijpende verandering?

De laatste jaren blijkt uit meerdere onderzoeken dat jongeren en adolescenten vaker last hebben van toegenomen maatschappelijke verwachtingen en mentale druk. Ruim één op de drie jongeren heeft mentale problemen. De grootste trigger hiervoor is de coronacrisis geweest. Tijdens de coronacrisis nam het aantal jongeren (12-25 jaar) met psychische klachten toe: van 10,9% naar 18%. Verder heeft in 2021 51% van de hbo- en wo-studenten (lichte tot matige) psychische klachten.