Dertig procent van de Nederlanders voelt zich wel eens alleen, acht procent geeft aan zeer eenzaam te zijn, bleek dinsdag uit een analyse van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Daarom is dit de Week tegen Eenzaamheid. ‘Eenzaamheid is een fysiek verschijnsel als honger en dorst’, vertelt Jeanette Rijks, trainer en voorlichter op het gebied van eenzaamheid. ‘Iemand mist in dat geval verbinding. Heel vaak wordt dan gedacht: laten we mensen met elkaar in contact brengen. Maar dat helpt niet, want het probleem zit veel dieper en is veel complexer. Het gaat erom dat mensen hun eigen leven anders gaan inrichten.’
Rijks zegt dat het normaal is dat eenzaamheid de kop opsteekt als je gaat verhuizen of je baan kwijtraakt. Dan moet je nieuwe verbindingen realiseren. ‘Maar als dat niet natuurlijk gaat en je na een maand of negen nog steeds het gevoel hebt dat je slecht in je vel zit, is het tijd om er echt wat aan te doen. Je lost het probleem dan niet meer op door anderen te ontmoeten. Mensen die al zo lang last hebben van eenzaamheid, voelen zich namelijk slecht. En mensen die zich goed voelen, hebben helemaal geen zin om zo’n ellendig persoon te leren kennen. Het gevolg is dat degenen die in de put zitten elkaar opzoeken en vervolgens meetrekken in die negatieve spiraal.’
Vrijwilligerswerk
Daarmee heeft Jeanette Rijks een andere mening dan Coalitie Erbij, een stichting die een vuist maakt tegen eenzaamheid. Op de site pleit die juist voor een uitbreiding van sociale contacten en het ondernemen van activiteiten als middel tegen eenzaamheid. ‘Je moet je als hulpverlener een beeld proberen te vormen van waar eenzaamheid vandaan komt en dan iemand doorverwijzen’, vindt Arie Ouwerkerk, directeur van Coalitie Erbij. Onder andere Humanitas, het Leger des Heils en het Nationaal Ouderenfonds zijn lid van deze organisatie. ‘Ouderen kunnen bijvoorbeeld het gevoel hebben dat ze niet meer van belang zijn. Dan kun je ze vrijwilligerswerk laten doen. Maar als een partner is overleden, helpt dat weinig en is het beter om ze naar een rouwgroep te sturen.’
Een koffieochtend of gespreksgroep noemt Ouwerkerk eveneens als oplossing. ‘Maar zo’n gespreksgroep moet dan niet een thema hebben als ‘eenzaamheid’, want dat schrikt af. Je kunt beter een naam als ‘contacten leggen’ of ‘je netwerk uitbreiden’ kiezen. Als hulpverlener moet je in elk geval meer doen dan alleen een adresje geven, je moet iemand echt stimuleren om iets te ondernemen.’
Familie aanspreken
‘Het is pas mogelijk om te vragen of iemand eenzaam is, als er voldoende vertrouwen bestaat’, zegt Ouwerkerk. ‘We raden aan om niet met de deur in huis te vallen. Mensen schamen zich namelijk voor hun probleem en zijn geneigd dat te ontkennen.’ Tekenen die op eenzaamheid kunnen wijzen, zijn bijvoorbeeld vermoeidheid, weinig eetlust en slechtere zelfzorg. ‘Maar dat hoeft natuurlijk niet. Daar kunnen ook andere oorzaken voor zijn, dat maakt het zo lastig.’ Volgens Ouwerkerk moet je extra alert zijn als iemand een partner verliest, verhuist of zijn baan kwijtraakt. Dat zijn momenten waarop er een groter risico bestaat dat eenzaamheid de kop opsteekt.
‘Als iemand zich alleen voelt, moet je diens familie er wel op aanspreken, maar die geen opdracht geven’, vindt Ouwerkerk. ‘Je kunt beter de zorg uiten dat iemand weinig diverse contacten heeft. Zo doe je indirect een appèl op familieleden.’ Trainer Jeanette Rijks geeft nog als tip dat het ouderen helpt om te leren hoe ze met een computer of tablet om moeten gaan. ‘Het wordt dan makkelijker voor hen om bestaande contacten te onderhouden, vooral als de kinderen ver weg wonen.’
Deskundigheid nodig
'Eenzaamheid is niet alleen een probleem van ouderen', benadrukt Rijks. De meeste aandacht en zorg gaat naar hen toe en dat is jammer, want ook jongeren kunnen zich alleen voelen.’ Ze zegt dat het verschijnsel niet op te lossen is met het geven van een paar tips. ‘Er is een maandenlang traject voor nodig om iets te veranderen. En dat richt zich dan op het anders inrichten van het eigen leven en beter in je vel komen te zitten. Want pas als iemand zich beter voelt, kan hij relaties opbouwen.’
Rijks noemt het voorbeeld van een vrouw die zeventien jaar lang door drie verschillende mensen van het Rode Kruis werden bezocht. ‘Je geeft dan geen hulp, maar steun en afleiding. Die vrouw had het perfect voor elkaar, want ze hoefde niets te doen om haar eigen netwerk op te bouwen of in stand te houden.’ Eenzaamheid is volgens de Rijks zo’n gigantisch probleem, dat deskundigheid noodzakelijk is. ‘Als jij iemand hulp geeft die niet helpt, gaat de cliënt zich nog ongelukkiger voelen en krijgt hij het gevoel dat het aan hem ligt, dat hij een loser is.’
De trainer is van mening dat hulpverleners nu niet goed worden opgeleid voor het omgaan met eenzaamheid en dat vindt ze jammer. Toch heeft ze nog wel tips voor hulpverleners die geen expert zijn op dit gebied. ‘Praat met je cliënt over eenzaamheid en laat merken dat je het probleem serieus neemt. Zeg bijvoorbeeld niet: “Dat hebben we allemaal wel eens, dat hoort bij het leven.” Nee, eenzaamheid is een alarmbel die erop wijst dat er iets mis is. En als het een probleem is dat langer duurt, is er toch echt deskundige hulp bij nodig.’
Lees ook:
