‘Hoe vaak wordt een bordje met eten niet onder de deur doorgeschoven omdat je als hulpverlener alleen bent en niet weet wat er kan gebeuren?’ vroeg Petri Embregts, bijzonder hoogleraar op de leerstoel Mensen met een verstandelijke beperking vorige week dinsdag op het LVB-congres in Zwolle. ‘Je hebt als hulpverlener de neiging om afwijkende personen te mijden, maar daardoor wordt het gedrag alleen maar erger. Hulpverleners moeten gecoacht worden op omgaan met lastig gedrag.’

Wanneer iemand met een licht verstandelijke beperking bijvoorbeeld agressief wordt, roept dat volgens Embregts angst, afgrijzen en verdriet bij een begeleider op. ‘Maar als je de oorzaak weet, ga je er anders naar kijken. Je weet dan bijvoorbeeld dat iemand niet om aandacht vraagt, maar er gewoon niets aan kan doen. Door kennis te hebben van gedrag, kun je het beter begrijpen en er beter op reageren. Hulpverleners hebben daar ondersteuning bij nodig.’

Respect tonen
‘Mensen met een verstandelijke beperking willen dat een hulpverlener interesse toont, complimenten geeft, oprecht luistert en iemand accepteert zoals die is’, ging bijzonder hoogleraar Embregts verder. Haar verhaal ging nu over omgaan met LVB’ers in het algemeen. ‘Niet iemand die gewoon z’n geld verdient en de uren volmaakt.’ Ze citeerde een cliënt die tegen haar zei: ‘Ik wil een hulpverlener die me accepteert zoals ik ben, die me in mijn waarde laat. Iemand die mij ziet als een mens.’

‘Op sociale opleidingen zie je vaak dat studenten vaardigheden moeten afvinken’, zei de bijzonder hoogleraar. ‘Maar volgens mij gaat het erom dat je eerst rustig gaat zitten en gewoon kijkt. Kijkt naar wat iemand nodig heeft. Daarna kun je je verantwoordelijkheid nemen. Dus niet je lijstje afstrepen en om 5 uur naar huis gaan. Nee, misschien vraagt de situatie er wel om dat je iets langer blijft. Tijd en aandacht aan iemand besteden vormen een uitdaging in deze snelle samenleving.’

‘Het gras groeit niet door er aan te trekken’, voegde Peer van der Helm, lector Residentiële Jeugdzorg aan Hogeschool Leiden, eraan toe. Hij was eveneens spreker op het congres. ‘LVB’ers willen normaal zijn. Dus een zinvol bestaan met mogelijkheden tot groei.’ Embregts: ‘Een goede hulpverlener heeft veel kennis, weet hoe die met een stoornis als autisme om moet gaan, heeft inzicht in zichzelf en is bereid om veel aandacht en tijd aan een cliënt te geven.’

Verslaving
Een ander onderwerp dat werd besproken op het congres was verslaving. ‘Bij een instelling die geen LVB’ers zou behandelen, bleek de helft van de patiënten een IQ lager dan vijftig te hebben en dus toch licht verstandelijk beperkt te zijn’, vertelde psychiater Joanneke van der Nagel. ‘Ik vind daarom dat er meer gescreend moet worden binnen de verslavingszorg, zodat behandelmethodes kunnen worden aangepast. Ook moet worden onderzocht of LVB de oorzaak of juist het gevolg is van zo’n verslaving.’

Van der Nagel vindt dat hulpverleners LVB’ers moeten motiveren om te stoppen met het middel waaraan ze zijn verslaafd. Daarnaast is het belangrijk cliënten te helpen de controle over zichzelf terug te krijgen. ‘Het probleem is dat er vaak automatische processen zijn die soms onbewust gaan. Iemand die verslaafd is aan alcohol, is overgevoelig voor alle blikjes, flesjes en reclames die iets met bier te maken hebben. Daardoor wordt diegene constant geprikkeld en dat leidt onbewust tot automatisch gedrag. De uitspraak “Ik heb een slok genomen voor ik er erg in had” bevat dus wel een kern van waarheid.’

Maar automatisch gedrag is te trainen, bleek bij het Cognitive Bias Modificationprogramma. Daar kregen cliënten plaatjes op een scherm te zien die verband hielden met hun verslaving. Door middel van een controller konden ze een plaatje naar zich toetrekken, waardoor het groter werd. Van der Nagel: ‘Het bleek dat mensen met een alcoholverslaving plaatjes met bier sneller naar zich toetrokken. Dit gaat automatisch en is meetbaar. Maar door ze die plaatjes weg te laten duwen, train je ze om dat ook in het echt te doen.’

Lees ook het gerelateerde bericht: 'Bezuinigen op zorg LVB’ers vergroot problemen'.