Cuong Lu bezocht als boeddhistisch geestelijk verzorger zes jaar lang gedetineerden om met hen te praten en te mediteren. Hij schreef er een boek over. Actrice en zangeres Birgit Schuurman speelt momenteel in de tweede editie van het theaterstuk Gevangenis Monologen. ‘Als ze bij hun pijn kunnen komen, kunnen ze ook bij de pijn van hun slachtoffers komen.’
In Nederland kunnen mensen die in een penitentiaire inrichting zitten terecht bij een geestelijk verzorger: pastor, dominee, orthodox priester, imam, pandit, rabbijn, humanist of boeddhist. Zij bieden een luisterend oor, een troostend woord, een goed gesprek, hulp bij geestelijke dilemma’s of de mogelijkheid diensten en bijeenkomsten bij te wonen.
Cuong Lu werkte vanaf 2011 zes jaar in Nederlandse gevangenissen. Samen met vijf collega’s stond hij aan de wieg van de afdeling Geestelijke Boeddhistische Verzorging. De afgelopen jaren vroeg gemiddeld 2 á 3 procent van de gedetineerden naar een verzorger met deze levensovertuiging. Over zijn ervaringen schreef Lu het boek De Boeddha in de Bajes dat dit jaar verscheen. Hij vertelt over de ontmoetingen tijdens het congres Echt geluk kent geen oorzaken, op 15 november gehouden in Driebergen.
Verbinding. Echte verbinding. Het is een wezenlijk begrip voor Lu, die rustig en met intrinsiek geladen concentratie zijn verhaal doet. ‘Verbinding is iets anders dan contact’, stelt hij. ‘Bij contact is er sprake van een onderscheid tussen subject en object. Bij verbinding valt dat onderscheid weg. Ik ben jij en jij bent mij.’
Gevangenis Monologen
Birgit Schuurman speelt samen met Mingus Dagelet en Hamda Belgaroui in de tweede editie van Gevangenis Monologen. Het fundament van dat theaterstuk bestaat uit het verleden, de periode van detentie en het vrijlatingsproces van Jack, die een gewapende roofoverval heeft gepleegd waarbij een dode valt.
Bijzonder: de voorstelling is zowel in reguliere theaters als in gevangenissen te zien, waar voor gedetineerden en het personeel wordt gespeeld. Schuurman speelt in Gevangenis Monologen 2 drie personages: de verslaafde moeder van Jack, de weduwe van zijn slachtoffer en een gevangenisbewaakster. Het dwong haar als actrice rond dezelfde zaak zich te verdiepen in verschillende gevoelens en invalshoeken. Is de dader ook slachtoffer? Hoe kijken we, hoe nemen we waar, hoe oordelen we?
Schuurman vertelt over de nagesprekken in de gevangenis met de echte Jack. En over de metamorfose in zijn lichaamstaal gedurende de weken van de voorstelling: van schuchter, schaamtevol met zijn pet diep over zijn hoofd getrokken naar een opener houding waarbij zijn ogen weer te zien waren en de pet verder naar achter stond. Schuurman: ‘Hij was niet gewend om positieve aandacht te krijgen. ‘
Hetgeen naadloos aansluit op wat Lu teweeg probeerde te brengen in de ‘verbinding’ met gedetineerden toen hij werkte als boeddhistisch geestelijk verzorger. Hij beschrijft minutieus een ontmoeting met een jonge gedetineerde die veroordeeld was vanwege moord. ‘Hij had geen contact meer met zijn familie. Ik voelde zijn pijn. Natuurlijk kon ik begrip opbrengen voor hem, ik zag geen dader, ik zag mezelf. Ik voelde zijn pijn. Ik zei tegen hem: “laten we samen ademen. Ik hoefde niets uit te leggen. Er was verbinding. En hij kon voor het eerst naar zijn pijn gaan.’ En wat voor deze jonge gedetineerde gold, geldt ook voor anderen betoogt Lu: ‘Als ze hun eigen pijn onder ogen kunnen komen, kunnen ze ook bij de pijn van het slachtoffer komen.’
Frustratie en onmacht
Terug naar het theaterstuk. Twee jaar eerder was er Gevangenis Monologen 1 en ook daar behoorde Birgit Schuurman tot de cast. In die editie stond het verhaal van Wesley centraal, een man wiens kinderen uit huis werden geplaatst. Wesley wordt vervolgens tot een gevangenisstraf veroordeeld vanwege een gewelddadige gijzeling van jeugdzorgmedewerkers. Schuurman zegt de frustratie en onmacht te begrijpen die aan zijn daad ten grondslag lag. ‘Ik heb ook een kind en ik zou er ook alles aan doen om het te mogen blijven zien.’ Met de echte Wesley – met wie de bezoekers van Gevangenis Monologen 1 na afloop in gesprek konden gaan, gaat het gelukkig weer goed. ‘Hij heeft zijn leven weer op de rit’, vertelt Schuurman tijdens haar voordracht op het congres in Driebergen waar zij net als Cuong Lu haar verhaal doet. ‘De eerste vraag die gedetineerden Wesley in het nagesprek stelden was: “zie je je kinderen weer?”’, zegt ze. En het feit dat hij bevestigend kon antwoorden bood hen hoop en perspectief. ‘Wesley liet hen zien dat je je leven anders kunt inrichten. Dat je zelf keuze kunt gaan maken. Een verhaal over hoop.’
Verder lezen
Cuong Lu is de oprichter van Mind Only, een instituut voor boeddhistische psychologie. Meer info op: www.mindonly.nl/
Over de theatervoorstellingen Gevangenis Monologen, achtergronden en filmpjes: www.gevangenismonologen.nl/
De Boeddha in de Bajes; bijzondere gesprekken in de Nederlandse gevangenis: een boek vol hoop en levenslessen, Cuong Lu (Uitgeverij Spectrum, Amsterdam, 2019).
Dienst Justitiële Inrichtingen, ministerie van Justitie en Veiligheid
