Vakblad voor sociaal professionals
en het sociaal domein

‘Herken als hulpverlener je onderbuikgevoel als het gaat om euthanasie’

Op het congres ‘euthanasie in de psychiatrie’ op 19 juni in Zeist werd gesproken over de grenzen van de hulpverlener. Hoewel wettelijk bepaald, liggen die gevoelsmatig voor iedereen anders. ‘Veel hulpverleners kunnen niet tegen het gevoel van machteloosheid.’
‘Herken als hulpverlener je onderbuikgevoel als het gaat om euthanasie’

Als je te maken krijgt met een euthanasiewens in de psychiatrie, kun je tegenwoordig al veel beter uit de voeten dan pakweg een paar jaar geleden. Ieder jaar, sinds de invoering van de euthanasiewet in 2002, stijgt het aantal ingewilligde euthanasie-aanvragen in de psychiatrie. ‘Er is meer erkenning voor ondraaglijk lijden, er zijn duidelijke richtlijnen en met de komst van de Levenseindekliniek wordt de wens voor euthanasie meer serieus genomen’, stelt Judith Welten jurist en secretaris bij de toetsingscommissie (RTE).

 

Ken uzelf

Anne-Marie van Dam is psychiater bij het Kennemer Gasthuis en komt in haar werk vaak in aanraking met mensen die een doodswens hebben. Ze heeft daarin gemerkt wat een dergelijk verzoek met haar als professional doet. ‘Hulpverleners willen vaak doen, handelen en redden. Een euthanasieverzoek past daar niet in.’ De machteloosheid van de cliënt ervaren is voor veel hulpverleners niet om aan te zien, stelt van Dam. ‘Soms wil de professional zo graag helpen bij de wens dat er een licht narcistische houding ontstaat van: Wij gaan dit oplossen.’ Daarom vindt Van Dam het van belang dat je je eigen normen en waarden kent. ‘Ben je gelovig of principieel en wat doet dat met jouw kijk op een euthanasiewens?’ Bij sommige cliënten is de wanhoop zo groot dat ze de hulpverlener onder druk gaan zetten. Zo kan de persoon dreigen om voor de trein te springen of een klacht in te dienen als je hem niet helpt.  ‘Maak dat bespreekbaar en vraag naar de oorzaak van de ernst. Probeer de verborgen boodschap achter de suïcidewens te ontrafelen’, tipt Van Dam. Als dan de doodwens van tafel is, haalt de hulpverlener vaak opgelucht adem. ‘Blijf erover in gesprek, want meestal komt de wens ook snel weer terug. Mijn advies is: bij twijfel niet doen.’

 

Sterven doe je samen

Van een suïcidewens naar de daadwerkelijke beslissing tot euthanasie is een lange weg. Maar is het besluit eenmaal gevallen, vindt ouderenpsychiater Ista Borgers, dan moet het gehele verloop goed begeleid worden. ‘Ik vind sterven geen medisch, maar een sociaal proces, een systeemproces.’ Bogers pleit voor een gezamenlijke consensus over de manier van sterven: ‘Patiënt, familie en arts moeten samen met deze ingewikkelde situatie om zien te gaan.’ Dat de euthanasiewens binnen de beslotenheid van de spreekkamer blijft, is ook volgens Van Dam uitgesloten. ‘Vaak zitten mensen in een isolement, doorbreek dat door naasten uit te nodigen. Ook als de persoon dat zelf niet wil.’ Op die manier laat je volgens Van Dam zien dat er mensen zijn voor de cliënt. ‘Vaak ervaren die dat namelijk heel anders en denken dat niemand hen zal missen als ze er niet meer zijn. Een gesprek met naasten geeft inzicht.’ Bogers vindt daarbij dat artsen andere disciplines bij de vraag moeten betrekken, ondanks de neiging om het bij zichzelf te houden. ‘Breng ook patiënten op de afdeling op de hoogte, die hebben vaak al in de gaten dat er iets aan de hand is.’ Het idee dat die kennis vervolgens ‘besmettelijk’ zou werken is een fabel die heeft bewezen onjuist te zijn, klinkt het stellig door de zaal.

 

Eigen pakkie-an

Een euthanasieverzoek is een zware last op de schouders van de hulpverlener. De professional draagt daarmee een grote verantwoordelijkheid over leven en dood. Van Dam zegt daarover: ‘Ik merk bij mezelf soms irritatie omdat de patiënt de verantwoordelijkheid bij mij legt.’ Een herkenbare kwestie voor de psychiaters in de zaal die een euthanasiewens liever niet op hun bordje krijgen. Psychiater Boudewijn Chabot werd in 1994 aangeklaagd voor hulp bij zelfdoding toen hij een vijftigjarige ernstig depressieve vrouw hulp bood. Chabot kreeg een berisping van het Medisch Tuchtcollege en maakt zich sindsdien hard voor de autonomie van mensen met een doodswens. Hij vindt artsen vaak terughoudend als het gaat over een euthanasiewens bij psychiatrisch patiënten. ‘Vanwege die terughoudendheid, wil ik mensen een goed en waardig doodsalternatief bieden.’

 

Zelfeuthanasie

Chabot oppert een derde alternatief voor mensen met een doodswens. Nu wordt volgens hem vaak gedaan alsof zelfdoding en euthanasie de enige opties zijn. ‘Zelfdoding is vaak eenzaam en verminkend en bij euthanasie is de arts verantwoordelijk. Bij zelfeuthanasie heeft de persoon zelf controle over de tijd en plaats.’ Methoden voor zelfeuthanasie zoals stoppen met eten en drinken, de medicijnmethode of de heliumgasmethode laten volgens Chabot mensen sterven in eigen regie. Omdat er een taboe heerst over zelfeuthanasie maakte de psychiater er een film over. Ook tijdens het congres maakt Chabot zich hard om zelfeuthanasie uit de mysterieuze hoek te halen. Hij laat een klein pakketje wit poeder zien, waarmee met een aantal gram een persoon zal overlijden. Onlangs kwam stichting De Einder in het nieuws met dit witte ‘zelfmoordpoeder.’ In de uitzending van Undercover in Nederland wordt gesteld dat dodelijke middelen makkelijk te verkrijgen zijn. Chabot stelt dat  het vraagstuk eenzijdig is belicht. Tegelijkertijd: ‘Ik zou soms wat meer barrières willen zien voor het verstrekken. De Einder stelt autonomie boven alles, het is een ideologisch principe, ik ben daar te veel psychiater voor. Ik denk dat zelfeuthanasie en dokterseuthanasie elkaar moeten aanvullen. Maar op dit moment komt zelfeuthanasie nog niet echt binnen bij psychiaters.’

 

Simone van Iperen

 

Het congres werd georganiseerd door Medilex, de sprekers waren: Ista Bogers, ouderenpsychiater bij GGZ Drenthe, Jeanette Croonen, ervaringsdeskundige stichting euthanasie in de psychiatrie, Boudewijn Chabot, ouderenpsychiater en onderzoeker van het zelfgekozen levenseinde, Anne-Marie van Dam, psychiater Kennemer Gasthuis Haarlem, Agnes Johannesma, ervaringsdeskundige stichting euthanasie in de psychiatrie, Judith Welten, jurist en secretaris regionale toetsingscommissie euthanasie Arnhem en portefeuillehouder psychiatrie, Paulan Stärke, psychiater bij GGZ inGeest en werkzaam bij de Levenseindekliniek en als SCEN-arts. 



Naar homepage



Relevante categorieën: