In de documentaire belicht Lindemans het verhaal achter de zelfdoding van haar moeder. De ondraaglijkheid van haar moeders psychisch lijden dreef haar tot een euthanasieaanvraag. Die werd door de betrokken hulpverleners afgewezen. De zoektocht van Lindemans naar het vinden van een antwoord op de vraag waarom haar moeder het zelf moest doen brengt haar langs flatbewoners, de huisarts en psychiaters.

Na de vertoning van de documentaire ‘Moeders springen niet van flats’ in het Muntgebouw in Utrecht vindt een debat plaats. Daar betoogt Lindemans: ‘Je kunt als psychiatrisch patiënt moeilijk bewijzen dat je ondraaglijk lijdt.’ Het resulteert in een verkramping bij de uitvoering van de euthanasiewet. Die wordt nog maar nauwelijks toegepast bij mensen die psychisch ondraaglijk lijden. Hulp bij zelfdoding kan voor een menswaardig levenseinde zorgen. Psychiatrisch patiënten voelen zich gedwongen om dan zelf een einde aan hun leven te maken. Met een harde dood tot gevolg.

Wanhoopsdaad

Het verhaal van Lindemans staat niet op zichzelf. Er is naar schatting in Nederland een grote groep mensen die hun leven als voltooid ervaren. Lindemans vindt dat mensen snel oordelen als er iemand voor de trein springt. Er wordt volgens haar al vlug gepraat over een egoïstische daad en het opzadelen van een ander met een trauma. Daarom wil de documentairemaakster het verhaal achter de suïcide van haar moeder laten zien. Hoe haar wanhoopsdaad tot stand kwam en welke gevolgen dat heeft gehad.  

De moeder van Lindemans heeft al verschillende suïcidepogingen ondernomen voordat ze uiteindelijk in 2002 besluit dat ze naar de Muntflat in Heerenveen gaat, via een kratje op de reling  klimt en springt. Lindemans en haar familie wisten dat ze het ging doen. Voorafgaand aan haar sprong hebben ze thuis afscheid genomen: ‘Als dit echt is wat je wil liefje dan moeten we je laten gaan,’ besluit de vriend van moeder. Deze afschuwelijke dood had moeder, de familie, flatbewoners en andere omstanders bespaard kunnen blijven als haar verzoek tot euthanasie was ingewilligd. Dat is het signaal wat de documentaire afgeeft.  

Hulpverleners

In de tijd dat Lindemans moeder een aanvraag doet voor euthanasie bestaat er meer handelingsverlegenheid dan nu, blijkt uit het debat. De huisarts en behandelend psychiater die Lindemans in haar documentaire spreekt zouden haar moeder nu wel helpen leggen ze uit. Huisarts Herman Hoekstra: ’ik was er toen niet klaar voor.’ Nu bekijkt Hoekstra euthanasieaanvragen met andere ogen maar beaamt dat er nog maar weinig daadwerkelijk uitgevoerd worden bij psychiatrisch patiënten. Per jaar vragen vijfhonderd mensen euthanasie aan op basis van ondraaglijk psychisch lijden. Veertien daarvan worden daadwerkelijk uitgevoerd. Een groot contrast met het totaal aantal mensen dat per jaar overlijdt door euthanasie, dat aantal ligt op 2400.

Psychiater Hendrik den Daas behandelde Lindemans moeder destijds. Den Daas beschrijft de manier waarop psychisch lijden wordt getoetst door psychiaters en de tweestrijd die dan plaatsvindt. ‘Het zit in de taboesfeer bij collega’s.’ Als het gaat om psychisch lijden wordt vaak gedacht dat de doodswens een symptoom van de ziekte is. ‘Vaak wordt als diagnose gesteld dat de patiënt in een waan zit of behandeld moet worden voor een depressie.’ In de praktijk wordt er vrij lang doorbehandeld. ‘Er zijn steeds nieuwe behandelmethodes maar hoe lang ga je door?,’ vraagt den Daas zich af. Het risico dat mensen zichzelf suïcideren ligt hoog.

Euthanasiewetgeving

Sinds 2002 bestaat de euthanasiewetgeving in Nederland. Die wet maakt geen onderscheid tussen fysiek of psychisch lijden. Toch krijgen  psychiatrisch patiënten niet of nauwelijks hulp bij zelfdoding. Huisarts Hoekstra ervaart dat er genoeg bandbreedte is bij de wet, ‘maar engte bij de mensen die ermee bezig zijn.’ Hoekstra ziet dat professionals die de afweging maken voor de patiënt, voelen alsof het over zichzelf gaat. Psychiater den Daas sluit zich daar gedeeltelijk bij aan. Hij vindt ook dat het niet aan de wet ligt, ‘maar aan de bekendheid.’ Professionals zijn volgens den Daas nog te weinig bekend met euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden.

Uit het publiek klinkt tijdens het debat de hartenkreet dat ‘er nog meer opties zijn tussen de dokter en het balkon.’ Opties zoals Stichting Einder die mensen steunt bij het zelf kiezen voor een levenseinde op een humane manier. Lindemans lijkt daar niet erg over te spreken. ‘We hebben toen contact met ze gezocht, ze stuurden vervolgens een plastic zak.’ Een menswaardig levenseinde  voor psychiatrisch patiënten lijkt toch niet zo goed geregeld als de wet doet vermoeden.

Autonomie

Hoekstra ziet in zijn dokterspraktijk een grote discrepantie tussen patiënten die euthanasie willen om fysieke of psychische redenen. Hij geeft het voorbeeld van een terminaal zieke man die voor hem zat en er ogenschijnlijk goed uit zag. De patiënt was nog behandelbaar in die zin dat met behandeling de duur van zijn leven zou kunnen worden verlengt. De man had een verzoek tot euthanasie om zichzelf de lijdensweg te besparen. Zijn verzoek werd ingewilligd. In het geval van psychisch lijden wordt het verzoek nauwelijks ingewilligd. Hoekstra: ‘Het begrip autonomie lijkt wel weg als het over psychische patiënten gaat.’ Een psychiatrisch patiënt uit het publiek merkt op dat er in hulpverlening aan de ene kant wordt gezegd dat je een volwaardig mens bent, maar aan de andere kant niets te zeggen hebt. Het laatste woord is aan Lindemans: ’Iemand dwingen om door te leven, kun je dat maken?’

De documentaire wordt maandag 24 februari om 20.55 uitgezonden op NED2.

Meer documentaires en films over vrijwillig levenseinde, een initiatief van NVVE.

Simone van Iperen