‘Ze vragen waanzinnig veel van de “nieuwe professional”, terwijl die in de praktijk en in de opleiding nog maar mondjesmaat bestaat en meestal ook nog z'n sporen moet verdienen.’  

Dicht bij de burger

Burgers, politici maar ook professionals bepleiten al enige jaren dat zorg en welzijn dichter bij de burger wordt georganiseerd. ‘Door de decentralisatie van de Awbz, jeugdzorg, Participatiewet en de Wet passend onderwijs hebben de gemeenten nu de unieke mogelijkheid om aan die roep tot een nabije en minder ingewikkelde dienstverlening tegemoet te komen. Een stelsel waarbij het accent ligt op preventief en vroegtijdig ingrijpen en dat uitgaat van wat burgers en hun netwerk zelf kunnen bijdragen.’

Empowerment moet praktisch meer inhoud krijgen

Een belangrijke rol bij de vormgeving van het nieuwe, minder ingewikkelde zorg- en welzijnsaanbod is weggelegd voor het sociale wijkteam. In dat team werken professionals samen om de burger de steun te bieden die hij nodig heeft. Dat doen ze actiever dan voorheen, niet de burgers gaan naar instellingen voor hulp maar andersom, de professionals stappen op de burger af en bieden hem de ondersteuning die hij en zijn netwerk nodig hebben om zelf oplossingen te vinden voor de gerezen problemen.

Sprinkhuizen juicht het toe dat de overheid een stelsel bevordert waarbij de eigen kracht van de burger centraal staat. Maar dan moet empowerment wel meer praktische en theoretische betekenis krijgen dan nu, als er over Eigen Kracht wordt gerept. Zowel beleidsmakers als professionals moeten veel beter nadenken over wat (kwetsbare) mensen wel en niet kunnen, dus niet alleen wat in hun vermogen ligt, maar ook hoeveel tijd en energie ze ervoor beschikbaar hebben. Dat gebeurt nu te weinig.’

Zoeken naar een goed evenwicht

In Sprinkhuizens visie is een sociaal wijkteam ‘vooral een model dat problemen vroeg, licht en gericht afvangt en daarbij passende lichte interventies inzet. Waar nodig, verwijst het door naar specialistische ondersteuning en, waar mogelijk, naar ondersteuning in het netwerk van de hulpvrager of specifieke interventies (bijvoorbeeld thuisbegeleiding). Daarbij zou het voortdurend moeten gaan over het zien en benutten van kansen. Er zijn veel zaken waar een sociaal wijkteam in aanleg een adequate rol kan spelen, maar zeker niet altijd. Vooral bij huiselijk geweld, angst- en depressiestoornissen bij pubers en schuldenproblematiek is eerder en vooral professionele hulp nodig.’

Het betoog dat Sprinkhuizen en zijn collega Margot Scholte al jaren houden ‘is dat sociale teams altijd een goed evenwicht moeten zoeken tussen hulpverlening en participatie of samenlevingsopbouw. Ook dienen ze te zorgen voor veerkracht in het sociaal weefsel. Zonder die inzet is het een illusie dat burgers het op eigen kracht gaan redden.’

Bij het spreken over sociale wijkteams komt ook de positie van de professional aan de orde: hij of zij zou integraler moeten werken en meer ten dienste moeten staan van de vragende burger. Sprinkhuizen vindt ‘integraal en ten dienste staan van laffe termen. In de praktijk van alledag moet de professionals de ene keer integraal en de andere keer paternalistisch handelen. Het is juist het vermogen van de goede professional om een juiste afweging tussen de twee in een specifieke context te maken. Dat hebben ze ook altijd gedaan. Punt is evenwel dat de context (wetgeving, transities) de laatste jaren razendsnel verandert. En dat vraagt een andere positie en een andere invulling van het professioneel handelen. Met outreachend werken, bijvoorbeeld, heb je niet meer (uitsluitend) te maken met gemotiveerde cliënten, maar struikel je de rotzooi in de samenleving zelf soms in.’

Veel gevraagd van professional die nog nauwelijks bestaat

Zowel door beleidsmakers, managers in instellingen, opleidingen als professionals zelf wordt daar volgens Sprinkhuizen vaak te makkelijk over gedacht. ‘Ze vragen waanzinnig veel van de “nieuwe professional”, terwijl die in de praktijk en in de opleiding nog maar mondjesmaat bestaat en meestal ook nog z'n sporen moet verdienen. Het zou mooi zijn als opleidingen en werkveld hun handen ineen slaan en in meester-gezel-constructies de nieuwe professionals de mogelijkheid bieden om door te groeien. En dat opdrachtgevers de ruimte daarvoor bieden. Opmerkelijk in dit verband is dat er bijvoorbeeld wel veel ruimte in de zorg wordt gecreëerd (ook financieel) voor wijkverpleegkundigen, maar dat dat idee van de generalistische professional in het sociale domein niet stevig en massaal wordt doorontwikkeld. Er zijn wel veel pogingen, zie bijvoorbeeld de Wmo-competenties die door de branche zijn opgesteld, maar er is geen krachtig offensief. Het blijft allemaal wat aarzelend.’

En de burger om wie het allemaal zou moeten draaien: die heeft volgens Ard Sprinkhuizen eigenlijk geen idee welke veranderingen op til staan en wat die veranderingen voor hem als vragende en deelnemende partij betekenen. ‘Het begint langzamerhand door te dringen, maar het is de vraag wat er gebeurt als het in volle hevigheid doordringt. Wat zouteloze pogingen als het “keukentafelgesprek” zijn pas het begin. Overigens denk ik dat heel veel burgers er nooit klaar voor zullen zijn en de verwachting dat het beroep op de Wmo in ruim een half jaar met 25 procent zal afnemen, is dan ook volstrekt irreëel. De verzorgingsstaat, in welke vorm dan ook, was en is er nu juist omdat sommige mensen het nu eenmaal niet zelf kunnen redden.’  

Ard Sprinkhuizen was een van de sprekers op het congres ‘De kracht van sociale wijkteams’ (17 december 2013). Het aankomende congres (20 mei a.s.) besteedt ook aandacht aan dit thema (De hooggespannen verwachtingen over wijkteams). 

Klik hier voor meer informatie. http://www.wijkteamcongres.nl/programma

Jan van Dam