Jongeren die gedwongen begeleiding krijgen, zijn na hun achttiende levensjaar vogelvrij. De wet beschrijft dat verplichte hulp dan niet langer voortgezet mag worden. In de onlangs uitgezonden documentaire Het leven begint bij 18 wordt de verstandelijk beperkte Hyba gevolgd na haar achttiende verjaardag. Hyba wil vrij zijn maar heeft ook hulp nodig. Het is Maaike al langer bekend dat jongeren die achttien worden buiten de hulpverlening vallen. ‘Het is goed dat er nu aandacht voor is en het probleem bekendheid krijgt.’

Genoeg van hulpverlening

‘De jongeren komen vaak uit multi-problemgezinnen, hebben soms al in verschillende pleeggezinnen gezeten en zijn de hulpverlening zat. Terug naar hun ouders kunnen ze niet.’  Soms zag Maaike schrijnende gevallen van jongeren van wie instanties en ouders weten dat het niet goed komt. Ze merkte dat  instanties voorwaarden stellen om jongeren na hun achttiende te begeleiden. Eén daarvan is dat ze eigen inzet tonen. Dat is een probleem, want de jongeren willen vaak niet. Maar hebben wel hulp nodig. Om ze dat inzicht bij te brengen wordt op hun zeventiende gestart met kamertraining. ‘Daarbij krijgen sommige jongeren het inzicht dat bijvoorbeeld de afhandeling van papierwerk iets is waar ze hulp bij nodig hebben.’ Ook wordt gekeken of er een netwerk is buiten de hulpverlening die iets voor de jongere zou kunnen betekenen. ‘Sommigen kun je daarna met een gerust hart loslaten, anderen blijven een grote zorg. Het gebeurt ook wel dat het lukt om een jongere te motiveren om aan vrijwillige hulpverlening deel te nemen, maar meestal willen ze zelf dingen bepalen.’ Als een jongere een strafbaar feit heeft gepleegd komt het voor dat jeugdreclassering de hulpverlening verlengt tot het 21^ste levensjaar. Op die manier kan de jongere toch nog begeleiding ontvangen.

Zorgplicht

Hulpverleners moeten nu eenmaal de regels en protocollen volgen die voor hun vakgebied gelden. Maar in de praktijk ligt het niet zo zwart-wit. Als je de regels volgt, bijvoorbeeld wanneer je niet langer verantwoordelijk bent voor een jongere na het achttiende jaar. Dan heb je toch het gevoel niet goed bezig te zijn. ‘Doe je je werk volgens het boekje, dan doe je niets verkeerd. Maar als je bij jezelf nagaat waarom je de hulpverlening in bent gegaan kun je je daar niet bij neerleggen. Het is te makkelijk om te zeggen dat je als hulpverlener na het achttiende jaar niets meer kunt doen. Je kunt laten zien wat je aan hulp te bieden hebt. Hulpverleners mogen meer hun best doen om jongeren na hun achttiende in de vrijwillige hulpverlening mee te laten doen.’ Maaike vindt dat de jongeren meer beschermd moeten worden. ‘Ik heb me verbaasd over de leeftijdsgrens van achttien jaar. Zeker bij lvb-jongeren, die zijn verstandelijk nog lang geen achttien.’ Zelf ziet de jongere de consequenties van het gedrag namelijk niet. Maaike vindt dat iedereen die om de jongere heen staat de plicht heeft om ze te beschermen, niet alleen de instanties.

Verplichte veiligheidsscan

Kinderombudsman Marc Dullaert opperde onlangs het idee voor een verplichte veiligheidsscan in thuissituaties voor jongeren die achttien worden. Hij wil de kans verkleinen dat ze naar een onveilige thuissituatie gaan waar hun iets kan overkomen. Zoals in het geval van de verstandelijk beperkte Danielle, die vorig jaar door haar stiefvader om het leven werd gebracht toen ze was teruggekeerd uit de zorginstelling. Het lijkt Maaike een goed idee om beter te kijken waar de jongere naar terugkeert. ‘Ik vraag me wel af hoe je dat kunt meten. Ouders hebben jarenlang niet voor hun kind gezorgd, hun veerkracht, capaciteiten en probleemoplossend vermogen meten zal lastig zijn. Bovendien blijft het een momentopname.’ Dat jongeren zelf beslissen of ze hulp willen of niet is wel een positieve beweging volgens Maaike. ‘Je moet ze niet hun leven lang klein houden. Maar het gaat nu wel heel abrupt. Dat zou geleidelijker kunnen, met voldoende begeleiding, zo kunnen ze langzaam losgelaten worden.’

Simone van Iperen