Vakblad voor sociaal professionals
en het sociaal domein

‘Voorkom zelfmoord, praat erover’

In Nederland plegen elke dag gemiddeld vijf mensen zelfmoord. ‘Veel hulpverleners vinden het moeilijk om over zelfdoding te beginnen’, zegt Hanneke Felten, onderzoeker en trainer op het gebied van onder andere suïcide. ‘Maar het is juist een opluchting voor een jongere om er eindelijk over te praten.’
‘Voorkom zelfmoord, praat erover’

Het aantal zelfmoorden neemt elk jaar toe. Suïcide en verkeersongevallen waren in 2012 de voornaamste doodsoorzaken bij jongeren in de leeftijd 15-20 jaar. ‘Hulpverleners zijn bang dat ze mensen op ideeën brengen als ze over zelfmoord beginnen’, zegt onderzoeker en trainer Hanneke Felten. ‘Maar voor zo’n jongere is het juist een opluchting om er eindelijk over te praten. Vraag daarom eerst: “Hoe gaat het echt met je?” En als diegene antwoordt dat het slecht gaat, vraag dan: “Denk je wel eens aan de dood?” Daarna kun je erover praten.’

 

Actief doorvragen
113Online is een organisatie waar je anoniem naar toe kunt bellen als je aan zelfmoord denkt. Chatten is eveneens mogelijk. Omdat anonimiteit centraal staat, wil psycholoog Marije graag alleen bij haar voornaam genoemd worden. ‘Soms geven jongeren zelfmoordgedachten op andere manieren aan', zegt de psycholoog die bij 113Online werkt. 'Wees alert als een jongere zegt: “Ik zie het niet meer zitten”, “Dan hoeft het voor mij niet meer” of “Laat maar.” Natuurlijk kan het luchtig zijn bedoeld, maar er kan ook meer achter zitten. Vraag dus actief door.’

 

Of iemand aan zelfmoord denkt, is volgens Marije vaak een standaardvraag bij de intake. ‘Maar het is essentieel om er niet op één moment naar te vragen, maar er later ook op terug te komen. Zelfs als het beter lijkt te gaan met de ander, kan diegene nog steeds aan zelfmoord denken.’

 

Altijd bereikbaar
‘Als het mogelijk is, laat een jongere met zelfmoordgedachten dan weten dat je 24 uur per dag bereikbaar bent’, raadt onderzoeker en trainer Hanneke Felten aan. ‘Zeg bijvoorbeeld: “Je mag me zelfs om drie uur ’s nachts bellen.” Het kan voor zo’n jongere namelijk opeens te veel worden. Het is belangrijk dat die er dan met iemand over kan praten. Als je zelf niet 24 uur per dag bereikbaar kunt zijn, vertel dan wie dat wel is. Bijvoorbeeld 113Online.’

 

Felten denkt dat het weinig voorkomt dat een jongere liegt als je vraagt of die aan zelfmoord denkt. “Vaak loopt de cliënt er al lang mee rond, maar vindt hij of zij het moeilijk om erover te beginnen. Diegene is blij dat je ernaar vraagt.” Voor het geval je toch twijfelt aan de oprechtheid van een antwoord, is het volgens de onderzoeker slim om folders en kaartjes van 113Online op een zichtbare plek neer te leggen. ‘Dan kan de jongere er één pakken als je zogenaamd niet kijkt. Je kunt eveneens een kaartje meegeven en duidelijk maken dat het mogelijk is om er anoniem over te praten.’

Op het spoor
Het zou je maar gebeuren als hulpverlener. Een jongere belt je op en zegt dat die bezig is met een zelfmoordpoging. Wat dan? ‘Als jongeren bellen terwijl ze bijvoorbeeld op het spoor staan, zien we toch aanknopingspunt voor twijfel’, zegt psycholoog Marije. ‘We zoeken dan naar de reden. Ik probeer ze niet om te praten en te roepen: “Doe het niet!” Nee, ik ga met ze in gesprek en praat over hun probleem. “Vertel eens, waarom kun je het niet meer volhouden? Wat heb je nodig, wat maakt het leven toch de moeite waard?”’

 

‘Het gaat erom dat je er gewoon bent en een luisterend oor biedt’, voegt Felten eraan toe. ‘Dat je niet oordeelt. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: “Maar je belt me nu wel op. Wat houdt je nu nog op de been?” Zo herinner je die persoon aan de fijne momenten in het leven. Bij acute situaties is het goed om te weten welke instantie je in jouw regio kunt inschakelen. Laat het wel aan de jongere weten als je dat doet, want anders is het vertrouwen geschaad.”

 

Marije is van mening dat suïcidale jongeren zelf vaak in staat blijken om hulp in te roepen. Dat kan bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon, hun behandelaar, de crisisdienst of de huisarts zijn. ‘We denken bij 113Online graag met de jongere mee. Wat is er nodig om de crisis en het gevaar nu af te wenden? Wanneer jongeren zichzelf weten te redden, kan dit namelijk weer een gevoel van kracht en moed geven.’

 

Goede nazorg
Elke dag nemen tientallen mensen contact op met 113Online om te praten. ‘We horen van onze hulpvragers dat ze de anonimiteit en vertrouwelijkheid belangrijk vinden. Angst speelt vaak een rol bij suïcidale mensen. Ze kunnen bang zijn om de controle te verliezen of om opgenomen te worden’, vertelt Marije. ‘Een gedwongen opname is eigenlijk heel radicaal, een laatste redmiddel als er geen enkele andere mogelijkheid is om de veiligheid te garanderen. De angst daarvoor is daarom niet altijd terecht.’

 

‘We zijn gek genoeg wel een beetje gewend aan de druk’, gaat Marije verder. Ze wijst erop dat het in elk geval goed is om je hart bij collega’s te luchten na een moeilijk gesprek en ze eventueel om advies te vragen. ‘Het is daarnaast belangrijk dat een organisatie goede regelingen treft voor als het misgaat. Dat er sprake is van een gedeelde verantwoordelijkheid, zodat niet één persoon het gevoel heeft dat die heeft gefaald. Als je een cliënt verliest, moet het mogelijk zijn om er samen kritisch naar te kijken en je af te vragen: “Wat kunnen we hiervan leren?”’

 

Schuldgevoel
Volgens Marije wordt een hulpverlener tegenwoordig steeds meer als een nabestaande gezien. ‘Er is meer aandacht voor schuldgevoel. Als het goed is, bestaat er een team dat zo’n hulpverlener opvangt en in gesprek gaat.’ Marije heeft dat nog niet nodig gehad. ‘Omdat we anoniem werken, weten we niet altijd hoe het afloopt. Maar voor zover ik weet, heb ik niemand verloren. Ik vind het wel heel mooi werk, omdat je ook van cliënten hoort dat je ze echt hebt geholpen.”

 

Suïcide staat hoog op de landelijke agenda. Inmiddels worden er in Nederland overal poortwachters opgeleid. Dat zijn bijvoorbeeld deurwaarders, huisartsen en docenten die leren zelfmoordgedachten te herkennen en hoe ermee om te gaan. ‘Het belangrijkste is dat het taboe wordt verkleind en mensen er makkelijker over gaan praten’, zegt Marije. ‘Hulpverleners moeten er actief naar vragen.’

 

Homojongeren doen vijf keer vaker een zelfmoordpoging dan hun heteroseksuele leeftijdsgenoten. Als je meer wilt weten over het helpen van deze doelgroep, klik dan hier



Naar homepage


Kirsten Ronda,