Een bezoeker zit naast een bed en drukt een wit kussen tegen zijn oor. In dat kussen zit namelijk een opname verborgen: het verhaal van TBS’er Rik. ‘Er was altijd ruzie thuis’, klinkt de stem uit het stof. ‘Naar mij werd nooit geluisterd. Ik begon met exhibitionisme omdat ik aandacht zocht. De adrenaline die dan vrijkwam… Ik wist dat het niet mocht, maar kreeg er een goed gevoel bij.’

Een teddybeer ligt op een bed, een blikje bier staat op een nachtkastje. In deze huiselijke sfeer zijn drie indrukwekkende verhalen van TBS’ers te beluisteren. ‘Ik vind dit heel bijzonder’, zegt bezoeker Robert Baars. ‘Ik ging naar dit museum omdat ik geïnteresseerd ben in de werking van de hersenen, maar was niet op de hoogte van deze expositie. Heel leuk.’

In de ruimte ernaast liggen enkele voorwerpen, zoals speelkaarten gemaakt door gevangenen en een collectie afgesneden oren verzameld door een professor. Op de muren staat wat informatie over criminelen in het algemeen en het beeld van hen door de jaren heen. Toegankelijke teksten die makkelijk te lezen zijn, maar toch wat aan de oppervlakte blijven. Voor hulpverleners zijn het daarom toch de persoonlijke verhalen die de expositie de moeite waard maken, niet de informatie.

Op een computer kun je nog een testje van vijf vragen maken: hoe gewetenloos ben jij? Zou jij iemand voor de trein duwen als je er vijf anderen mee kunt redden? ‘Dit is het Europees Jaar van het Brein en we wilden graag intensiever samenwerken met de forensische zorg’, vertelt Carine Neefjes, hoofd Publiek en Onderwijs bij het museum. ‘Daarom besloten we om deze expositie op te zetten.’

Reis van de geest
De tentoonstelling beslaat slechts een klein deel van het museum. Het Dolhuys was tot 1856 een voorziening voor krankzinnigen, destijds ‘dollen’ genoemd. De rest van het museum richt zich daarom op psychiatrie, zoals op de gedachten van psychiaters over geestesziekten door de eeuwen heen en bezittingen, kunstwerken en verhalen van patiënten.

Sommige kamers zijn grijs en beklemmend, zwart-witfilmpjes worden op de muren geprojecteerd, voor de voeten van standbeelden zonder hoofden liggen tegeltjes met tekst. Een andere deur leidt juist naar een kamer met grote ramen en een wit podium. Hier kun je de deur van een kast openschuiven, waarna een plank met persoonlijke bezittingen en een geluidsopname worden onthuld. ‘Dan weer waande hij zich God, dan weer wilde hij alleen maar dood’, staat er te lezen. ‘Maar de psychosen hebben hem ook geestelijk verrijkt, vindt hij.’ En dat is precies wat dit museum is: een geestelijke verrijking voor hulpverleners die meer willen weten over psychiatrie.

De ontmoetingszaal in Het Dolhuys, waar je verhalen van patiënten kunt lezen.
 

‘Levenslang - het criminele brein ontleed’ is tot 29 maart 2015 te zien in Het Dolhuys in Haarlem.