Kinderen van het ruige land
Auke Hulst
Uitgeverij Meulenhoff, www.meulenhoff.nl

ISBN: 9029088532

304 blz. € 19,95

Kinderen van het Ruige Land is een roman van Auke Hulst die het levensverhaal schetst van een gezin met vier kinderen. Dit gezin waarin Kai, de hoofdpersoon van het boek, opgroeide in de jaren negentig van de vorige eeuw, zou tegenwoordig al snel geclassificeerd zijn als multiprobleemgezin.

Halfslachtige zelfmoordpoging
De ouders zijn om te beginnen eigenzinnige, kritische en redelijk dwarse mensen. Het scheppen van vrijheid voor hunzelf en hun kinderen lijkt een van de belangrijkste levensdoelen. Vader is journalist en geeft een eigen regionale krant uit. Moeder werkt mee in dit bedrijf. Ze hebben echter ook behoorlijke persoonlijke problemen. Zo betrekt vader Kai in een halfslachtige zelfmoordpoging, waarbij vader net op tijd besluit toch maar niet samen met zijn zoon het kanaal in te rijden, een stukje te zwemmen en elkaar weer te zien ‘aan de andere kant’. Zeker nadat de vader plotseling overlijdt en de moeder (begin dertig) er alleen voor staat met de vier kinderen waaronder een baby, gaat het behoorlijk mis. Problematisch wordt multiproblematisch. Psychische problemen bij moeder, sociale isolatie, extreme schulden, nauwelijks te eten en verwaarlozing van de kinderen.

Raket in de tuin
De kinderen, waarvan de oudsten net in de puberteit komen, worden bijvoorbeeld dagen en soms zelfs wekenlang aan hun lot overgelaten. De kinderen moeten zichzelf in leven zien te houden van geld dat ze van deze of gene krijgen toegestopt. Moeder heeft af en toe een vriend, maar dat levert weer de nodige problemen op, zoals huiselijk geweld waar de kinderen getuige van zijn. In de opvoeding lijken geen grenzen te bestaan. Moeder probeert bijna alle wensen van de kinderen te vervullen, zoals het bij de bouwmarkt aanschaffen van materiaal voor een serieus lanceerplatform voor een raket in de tuin.

Pijnlijke littekens
Het gezin woont in het Ruige Land, in een afgelegen huis in een bos, en wellicht daarom is er vrijwel geen sociale controle of hulp. Schuchtere vragen aan de kinderen van docenten of anderen over de thuissituatie ketsen snel af op de onwil van de kinderen iemand in hun wereld toe te laten . De kinderen worden door de mensen in het dorp vooral als lastig ervaren en daar maken ze het ook naar. Uiteindelijk lijken de kinderen hun eigen weg te vinden en op de een of ander manier een leven na ‘het Ruige Land’. Ze worden onderwijzeres, winkelbediende, journalist en schrijver, en musicus. Kai maakt wel overduidelijk dat de jaren in het Ruige land ook pijnlijke littekens en leegten heeft achtergelaten. In interviews met Auke Hulst over dit boek wordt duidelijk dat het om een autobiografische roman gaat.

Levenskracht
Het fascinerende aan dit boek is dat de vele jaren in het Ruige Land en ook een aantal jaren daarna consequent door de ogen van Kai beschreven worden. Het is een gedetailleerde beschrijving van wat hij zag, hoorde, ervoer, beleefde en onderging. De tekst heeft een intensiteit waardoor de lezer zelf meegesleept wordt in dit turbulente kinderleven. De weerloosheid van een kind, gevangen in gezinsrelaties die mensen vormen, maar ook kunnen beschadigen, is zelden zo goed beschreven. Maar ook de levenskracht in het kind, waardoor het ook in bizarre omstandigheden doorleeft en uit de situatie haalt wat er uit te halen valt.

Schrijfmanie
Kai en de schrijver oordelen niet, en verklaren niet waarom de dingen gaan zoals ze gaan. De lezer mag zelf interpreteren, concluderen en oordelen. Bijvoorbeeld dat de kinderen onderling een sterke verbondenheid voelden die ze hielp te overleven. Dat ze zich ondanks alles ook nog sterk verbonden voelden met hun moeder die geen betere moeder had kunnen zijn op de momenten waarop ze de dromen en aspiraties van hun kinderen, hoe onrealistisch ook, serieus nam. Ook de interpretatie dat het schrijftalent en de schrijfmanie van Kai niet alleen een vlucht uit het onbegrijpelijk leven waren, maar ook een kans om zijn eigen toekomst te creëren.

Nauwelijks gemoraliseerd
Er worden door Kai in het boek wel vragen gesteld naar het hoe, het waarom en of het ook anders zou kunnen, maar er wordt nauwelijks geïnterpreteerd, gemoraliseerd of worden er conclusies getrokken. Helemaal aan het eind van het boek, als Kai volwassen is, zoekt hij zijn moeder op. Ze leidt een zwervend bestaan in Frankrijk en hij gaat haar ophalen. Er ontstaat wel een woordenwisseling met verwijten, maar ze gaan wel samen terug.

'Pippi Langkous'
Het boek bereikte in korte tijd hoge verkoopcijfers. Dat leidde er onder andere toe dat Auke Hulst, inmiddels een bekende journalist en schrijver, een aantal malen uitgebreid geïnterviewd is, onder andere in radio- en tv-programma’s. In die interviews komen er wel interpretaties, duidingen en conclusies. Een veelzeggende uitspraak van Auke Hulst: ’Pippi Langkous kan alleen bestaan in boeken, niet in de werkelijkheid’.

Kinderbescherming
Als je in de jeugdzorg werkt, komen er allerlei vragen op. De jeugdzorg komt in het verhaal nauwelijks voor. Er lijkt wel sprake van een ‘voogd’, maar die zien de kinderen nooit. Later wordt er ook gesuggereerd dat de kinderbescherming zou worden ingeschakeld voor een nakomertje dat na gedwongen verkoop van het huis in het bos bij moeder woont.

Mensenlevens zijn ingewikkeld
Het is ook lastig te beoordelen wat de jeugdzorg had moeten doen. Op de eerste plaats omdat het een roman is die bovendien vanuit één perspectief geschreven is. Het is dus geen ‘dossier’ waarover een professioneel oordeel geveld kan worden. Het moeilijkste is echter dat dit boek heel concreet maakt dat mensenlevens ingewikkeld, uniek, vol ambivalenties en problemen kunnen zijn, maar ook dat er altijd oplossingen en herstelkrachten zijn.

Weglopen
Het maakt daardoor ook duidelijk dat hulpverleners die met de gebruikelijk maatregelen zouden komen op de eerste plaats nogal hoogmoedig zijn en op de tweede plaats zullen mislukken. Opvoedingsondersteuning zoals Triple P? Uitgesloten dat het gezin zoals Kai het beschrijft hieraan zou meewerken. Uithuisplaatsing? Een internaat zou deze kinderen als een gevangenis voorkomen. Ze zouden weglopen, vervolgens gesloten geplaatst worden, zich nog meer gekooid voelen en nog meer beschadigd raken. Een pleeggezin dan? Misschien, maar dan wel met vier kinderen in één pleeggezin. Hun onderlinge band is in het boek immers hun veilige basis. Tegen alle lastigheid en verzet die de kinderen zullen aanwenden om weer terug te mogen naar hun eigen Ruige Land zullen weinig pleeggezinnen bestand zijn. Psychiatrische behandeling van moeder? Waarom, ze ziet zelf geen probleem. Een gezinscoach? Misschien, als die door de barrière van de afweer van het gezin heen komt en zich dan uitsluitend dienstbaar in praktische zaken wil opstellen en niet probeert te sturen in een gezin waarin vrijheid van eigen handelen het hoogste goed is.

Verplichte leesstof
Voor alle werkers in de jeugdzorg zou dit boek verplichte leesstof moeten zijn. Niet alleen omdat het ze leert kijken door de ogen van kinderen. Maar vooral omdat het vragen oproept en laat zien hoe moeilijk de antwoorden te geven zijn. En zo tot bescheidenheid dwingt als je de taak krijgt om je met andere mensenlevens te bemoeien.

Jo Hermanns, adviseur jeugdzorg en emeritus hoogleraar Opvoedkunde Universiteit van Amsterdam. www.johermanns.info

Klik hier voor het TV-interview met Auke Hulst in het programma De Wandeling.